Hipotiroidi

Tiroit bezi, vücudun metabolik ve enerji sistemlerinin yönetiminde çok önemli roller olan tiroit hormonları üreten dokudur. Tiroit bezinin az çalışmasına ve tiroit hormonlarının az oluşmasına tiroit yetmezliği yani hipotiroidi denir.

SANKO Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Baştemir, tiroit bezinin normalde boynun ön alt kısmında bulunan kelebek şeklindeki bir endokrin bez olduğunu söyledi.

 

Hastanemiz Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Uzmanı de olan Prof. Dr. Baştemir, “Tiroidin görevi, kana salgılanan ve daha sonra vücuttaki her dokuya taşınan tiroit hormonlarını üretmektir. Tiroit hormonu vücudun enerji kullanmasını, sıcak kalmasını ve beynin, kalbin, kasların ve diğer organların normal çalışmasını sağlar” dedi.

Hipotiroidinin tiroit bezinin yetersiz çalışması yani tiroit bezinin vücudun normal çalışmasını sağlayacak kadar tiroit hormonu üretememesi olduğunu anlatan Prof. Dr. Baştemir, “Kanda çok az tiroit hormonu varsa insanlar hipotiroidiktir. Hipotiroidinin yaygın nedenleri Hashimoto tiroiditi de denilen otoimmün tiroit hastalığı, tiroidin ameliyatla alınmış olması ve radyasyon tedavisidir” diye konuştu.

Tiroit hormon seviyelerinin çok düşük olması durumunda vücut hücrelerinin yeterince tiroit hormonu alamadığını ve vücudun işleyişinin yavaşlamaya başladığını belirten Prof. Dr. Baştemir, şöyle devam etti:

 

“Vücudun işleyişi yavaşladıkça üşüme, yorgunluk gibi belirtiler görülebilir. Cilt daha kuru bir hale gelebilir ve kabızlık başlayabilir. Kendinizi daha unutkan ve depresif hissedebilirsiniz. Bu semptomlar çok değişken olduğu ve spesifik olmadığı için hipotiroidinin olup olmadığından emin olmanın tek yolu basit bir kan testi ile Tiroit Stimüle Edici Hormon (TSH) ölçülmesidir.”

“Tiroit hastalığı ailesel görülebildiğinden, hipotiroidiniz varsa bu bilgiyi ailenizle paylaşmalı ve onları düzenli aralıklarla TSH testleri yaptırmaya teşvik etmelisiniz” uyarısında bulunan Prof. Dr. Baştemir, şu uyarıyı yaptı:

 

“Diğer doktorlarınızı ve eczacınızı hipotiroidinizin olduğu ve bunun için kullandığınız ilaçlar konusunda bilgilendirmelisiniz. Yeni bir doktora görünmeye başlarsanız, doktora hipotiroidinizin olduğunu söylemelisiniz.”

Hipotiroidinin kesin tedavisi olmadığından çoğu hastada ömür boyu devam ettiğine dikkat çeken Prof. Dr. Baştemir, şunları kaydetti:

 

“Viral tiroidit geçiren veya gebelik sonrası tiroidit olan hastalar gibi istisnai durumlarda ise tiroit fonksiyonları bir süre sonra tamamen normale dönebilir. Hipotiroidinizin şiddeti zamanla artabilir veya azalabilir ve tedavi süresince ilaç dozlarınızın buna göre düzenlenmesi gerekir. Hipotiroidi hastasıysanız tedavinize ömür boyu bağlı kalmalısınız. Ancak tiroit haplarınızı her gün alırsanız, tiroit hormonu seviyenizi olması gereken düzeye getirmek ve o düzeyi korumaya yönelik doktorunuzla hareket ederseniz, hastalığınızı yaşamınız süresince kontrol altında tutabilirsiniz. Hipotiroidi kontrol altına alındıkça şikayetleriniz kaybolmaya başlar. Kontrol altına alınmış bir hipotiroidi ile sağlıklı bir yaşam sürebilirsiniz.”

Tiroit bezindeki hücrelerin yeterli tiroit hormonu üretememesinin birçok nedeni olabileceğinin altını çizen Prof. Dr. Baştemir, en sık görülenden en nadir görülene doğru başlıca nedenleri açıkladı:

Bazı insanların vücutlarında vücudu enfeksiyonlardan koruyan bağışıklık sistemi, tiroit bezi hücreleri ile enzimlerini yabancı ve zararlı sanarak onlara saldırabilir. Bu durumda yeterli tiroit hormonu sentezi için yeterli tiroit hücresi ve enzimi kalmayabilir. Otoimmün tiroit hastalıkları kadınlarda erkeklerden daha fazla görülür. Otoimmün tiroidit aniden başlayabileceği gibi zaman içinde yavaş yavaş da gelişebilir. En çok rastladığımız formu Hashimoto tiroiditidir.

 

Tiroit bezinin bir kısmının veya tamamının ameliyatla alınması:

Tiroit nodülü, tiroit kanseri veya Graves hastalığına sahip bazı kişilerin tiroitlerinin bir bölümünün veya tamamının ameliyatla çıkarılması gerekir. Tiroidin tamamı çıkarılırsa kişiler kesinlikle hipotiroidik olur. Bezin bir kısmı bırakılırsa kan seviyelerini normal tutmaya yetecek kadar tiroit hormonu üretebilir.

Graves hastalığı, nodüler guatrı ya da tiroit kanseri olan bazı kişilerin tiroit bezleri, radyoaktif iyot (I-131) ile tedavi edilir. Hodgkin hastalığı, lenfoma ya da baş ve boyun kanseri olan hastalar yine radyasyonla tedavi edilebilir. Tüm bu hastalar aldıkları radyasyon sonrası tiroit fonksiyonlarının bir kısmını veya tamamını kaybedebilir.

 

Konjenital hipotiroidizm (bebeğin doğuştan hipotiroidisinin olması):

Bazı bebekler tiroit bezi olmadan veya sadece bir kısmı oluşmuş tiroit beziyle doğarlar. Bebeklerin tiroitlerinin bir kısmı ya da tümü yanlış yerde (ektopik tiroit) olabilir. Bebeklerin bazılarında ise tiroit hücreleri veya enzimleri düzgün çalışmaz.

Tiroidit, genellikle bir otoimmün ataktan ya da viral bir enfeksiyondan kaynaklanan tiroit bezinin iltihaplanmasıdır. Tiroidit, tiroidin depolanmış tüm tiroit hormonunu bir kerede kana boşaltmasına sebep olarak kısa süreli hipertiroidiye (çok fazla tiroit aktivitesi) neden olabilir. Daha sonra ise tüm tiroit hormonları boşaltılmış olduğundan tiroit bezi yetersiz kalır ve hipotiroidi görülür.

Amiodaron, lityum, interferon alfa ve interlökin-2, vb. ilaçlar tiroit bezinin hormon üretmesini engelleyebilir. Bu ilaçlar, otoimmün tiroit hastalığına genetik yatkınlığı olan hastalarda hipotiroidiyi tetikleyebileceğinden dikkatli olunmalıdır.

Çok fazla veya çok az iyot:

Tiroit bezinin tiroit hormonu üretmesi için vücutta yeterli iyot bulunmalı. İyot vücuda yiyecekle girer ve kan yoluyla tiroide gider. Tiroit hormonu üretimini dengede tutmak için doğru miktarda iyot gerekir. Çok fazla iyot almak tiroit bezini çalışamaz hale getirerek hipotiroidiye neden olabilir veya hipotiroidiyi kötüleştirebilir.

Hipofiz bezi, tiroit bezine ne kadar hormon üretmesi gerektiğini söyler. Bir tümör, radyasyon veya ameliyat nedeniyle hipofiz bezi hasar görürse, tiroit bezine talimat veremeyebileceği için bu durumda tiroit yeterli hormon üretmeyi bırakabilir.

Bazen, bazı hastalıklar tiroit bezinin içinde anormal madde birikimine sebep olarak tiroit bezinin işlevini bozar. Örneğin, amiloidoz hastalığında tiroitte amiloid proteini, sarkoidoz hastalığında tiroitte granülomlar ve hemokromatoz hastalığında tiroitte demir birikebilir.

Prof. Dr. Baştemir, hipotiroidizmin doğru teşhisi için dikkat edilmesi gerekenleri şöyle sıraladı:

 

Belirtiler: Hipotiroidili kişilerin her zaman sahip olduğu özel belirti olmaz. Diğer hastalıklarda da hipotiroidide görülen birçok belirti ortaya çıkabilir. Belirtilerinizin hipotiroidizmden kaynaklanıp kaynaklanmadığını anlamanın yolu şikayetinizin ne zaman başladığını ve şikayetinizi hissetme şeklinizde değişiklik olup olmadığını değerlendirmekten geçer.

“Vücudunuzun yavaşladığını düşündüren değişiklikler varsa,

• Daha önce tiroit ameliyatı geçirdiyseniz,
• Kanser tedavisi için boynunuza radyasyon aldıysanız,
• Hipotiroidiye neden olabilecek amiodaron, lityum, interferon alfa, interlökin-2 gibi ilaçlardan birini alıyorsanız,
• Aile üyelerinizden herhangi birinde tiroit hastalığı varsa bunları hekiminizle paylaşmalısınız.

Hekim tiroit bezini muayene edecektir. Hekiminiz aynı zamanda ciltte kurulaşma, vücutta ödem, kalp hızında azalma, reflekslerinizin yavaşlaması gibi hipotiroidide görülebilecek değişiklikleri kontrol edecektir.

Hipotiroidizmin tanısı amacıyla iki kan testi kullanılır.

 

-TSH (Tiroit uyarıcı hormon) testi: Hipotiroidizm tanısında kullanılan en önemli ve hassas test TSH testidir. TSH düzeyi tiroit bezinden ne kadar tiroit hormonu tiroksin (T4) yapması istendiğini gösterir. Anormal derecede yüksek TSH, kanda yeterli tiroit hormonu (T4) olmadığı için tiroit bezinden daha fazla çalışması istendiği yani hipotiroidi olduğu anlamına gelir.

 

-Serbest T4 testi: Kandaki T4’ün çoğu tiroksin bağlayıcı globulin adı verilen bir proteine bağlıdır. T4 bu proteine bağlıyken vücuttaki hücrelere giremez. Kandaki T4’ün yalnızca yaklaşık yüzde 1-2’si bağlanmamıştır ve hücrelere girebilir. Serbest T4 testi T4’ün ne kadarının kanda serbest ve hücrelere girmeye uygun olduğunu ölçer.

Hipotiroidi hemen hemen her hastada iyi bir takip ve tedaviyle tamamen kontrol altına alınabilir. T4 ve TSH seviyenizi normal seviyelere getirmek için kendi tiroidinizin üretemediği hormon ağızdan alınabilen ilaçlarla vücudunuza dışarıdan verilir. Sentetik tiroksin hapları, tıpkı tiroit bezinin kendi ürettiği gibi T4 (tiroksin) hormonunu içerir. Şiddetli, hayatı tehdit eden hipotiroidi (miksödem) dışındaki hipotiroidi hastaları, hastaneye yatırılmak zorunda kalmadan bu şekilde ayaktan tedavi edilebilir.

Ağızdan tablet formunda alınan bu sentetik tiroksin hormonunun tek tehlikesi olması gerekenden çok az veya çok yüksek dozda alınmasıdır. Çok az alırsanız hipotiroidiniz devam eder. Çok fazla alırsanız aşırı aktif bir tiroit bezi olan hipertiroidi semptomları görülmeye başlar. Çok fazla tiroit hormonu almanızın en sık görülen semptomları yorgunluk, uyuyamama, iştah artışı, sinirlilik, titreme, sıcak hassasiyeti ve bazen kasların zayıflaması, nefes darlığı ve kalp çarpıntısı nedeniyle egzersiz yapmada çekilen güçlüktür. TSH testi yapılmalı gerekirse ilaç dozları yeniden düzenlenmelidir.

Tiroit hormonu ilacı (tiroksin) dozu değişikliğinden 6 ila 10 hafta sonra TSH değerinin kontrol ettirilmesi gerekir. Hamileyseniz ya da vücudunuzun tiroksin kullanma yeteneğini engelleyen bir ilaç alıyorsanız daha sık tetkik yaptırmanız gerekebilir. Tedavinin amacı TSH değerinizi normal aralıkta tutmaktır. Tiroit fonksiyonlarınız normale döndükten sonra, doktorunuzun önerilerine göre tiroit fonksiyon testlerinizi belirli periyodlarda yaptırmalısınız.

• Şikâyetleriniz tekrar başlar veya kötüleşirse,
• Tiroit ilacı dozunu, markasını veya ilacın kullanım saatini değiştirmek istiyorsanız,
• Çok fazla kilo alırsınız veya kaybedersiniz,
• Tiroksin emilimini engelleyebilecek bir ilacı (belirli antasitler, kalsiyum takviyeleri ve demir tabletleri gibi) almaya başlar veya keserseniz veya böyle bir ilacın dozunu değiştirirseniz,
• Tiroksinin vücuttan atılımını hızlandırabilecek fenitoin veya tegretol gibi epilepsi nöbetlerini kontrol altına almak için bazı ilaçları almaya başlarsınız veya bırakırsınız,
• Artık tiroksin tedavisine ihtiyaç duymayacak kadar iyi durumda olduğunuzu düşünüyorsanız.

Tiroksin tedavisini durdurmayı denemek istiyorsanız ilacı bırakmayı yalnızca doktorunuzun yakın gözetimi altında deneyin. Haplarınızı tamamen kesmek yerine, doktorunuzdan dozunu düşürmeyi denemesini isteyebilirsiniz.