Lyme Hastalığı

Lyme hastalığı, Borrelia cinsi spiroketlerin neden olduğu bir enfeksiyon hastalığıdır. Bu hastalık genellikle kene ısırığı sonucu bulaşır ve semptomları hafiften ciddiye kadar değişebilir.

Lyme hastalığı dünya genelinde, özellikle Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya'da sık görülen, endemik, kene kaynaklı bir hastalıktır.  

Semptomlar

Lyme hastalığının belirtileri enfeksiyonun şiddetine ve kişinin immün durumuna bağlı olarak değişebilmektedir. Hastalık, tipik olarak kene ısırığı bölgesinde kırmızı yuvarlak bir döküntü ile başlar.

Lezyon gittikçe genişleyerek hastalık için tipik bir bulgu olan ‘Eritema migrans’ adında merkezi bir soluk ve bunu halka tarzında çevreleyen belirgin eritemli bir plak halini alır. Bu lezyon hastaların yüzde 60-70’inde görülür. Ateş, baş ağrısı, kas ve eklem ağrısı, yorgunluk ve halsizlik de hastalığın yaygın semptomları arasındadır. İlerleyen vakalarda sinir sistemi, eklem ve kalp sorunları gibi daha ciddi semptomlar görülebilir.

Hastalık üç dönemden oluşur

Bu dönemler:

Erken lokalize dönem:

Bu dönem genellikle kene ısırığının ardından birkaç gün veya birkaç hafta içinde Eritema migrans oluşumu ile başlar. Yorgunluk, baş ağrısı, ateş, kas ve eklem ağrıları, lenf düğümlerinde şişlik erken dönemde görülen diğer semptomlardır.

Erken dissemine (Yaygın) dönem:

Haftalar/aylar sonra enfeksiyonun vücudun diğer bölgelerine yayılması sonucu görülen dönemdir. Sekonder anuler lezyon, diffüz eritem, ürtiker, lenfositoma kas ve eklemlerde ağrı, miyosit, osteomiyelit, baş ağrısı, ense sertliği, boğaz ağrısı, kuru öksürük, ARDS; lenfadenopati, splenomegali, A-V nodal blok, miyoperikardit, pankardit, konjonktivit, iritis, koroidit, panoftalmitis, fasial paralizi, menenjit, radikulonörit, serebellar ataksi gibi pek çok organ ve doku tutulumuna bağlı semptomlar görülebilir.

Geç dönem:

Enfeksiyonun başlangıcından aylar/yıllar sonra görülür. Özellikle büyük eklemlerde şişlik ve ağrı şeklinde ortaya çıkan ‘Lyme artriti’ adını alan kronik eklem iltihabı, bellek sorunları, konsantrasyon güçlüğü, uyku bozuklukları gibi santral sinir sistemi bulguları görülebilir. Kronik atrofik akrodermatit denilen ve cilt dokusunun incelmesi ile karakterize, Avrupa'da sık görülen ancak Kuzey Amerika'da nadir cilt tutulumları da bu dönemin bulgularındandır. Tüm sistem ve dokuları etkileyebilen Lyme hastalığı semptomları kişiden kişiye büyük farklılıklar gösterebilir ve çoğunlukla da diğer hastalıklarla karıştırılabilir.

Tanı

Lyme hastalığı teşhisi zordur. Ancak endemik bölgelerde genellikle semptomları, hastanın yaşadığı risk faktörlerini ve bir kene ısırığı öyküsünü değerlendirerek tanı konulur. Ergönül ve arkadaşları Türkiye’deki Lyme Borreliyozu’nda kullanılan tanı ve tedavileri gözden geçirdikleri ve 2024 yılında yayınladıkları çalışmada, tanı konulan hastaların yüzde 53,6’ında kene ısırığı bulunduğunu, bu nedenle de non-spesifik bulguları olan kişilerde kene ısırığı öyküsüne dikkat edilmesi gerektiğini vurgulamışlardır. Kene ısırığı öyküsü dışında kan testleri de enfeksiyonun varlığını doğrulamak için kullanılabilir, ancak bu testler erken dönemde yanıltıcı olabilir.

ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi (CDC) tarafından hastalığın serolojik tanısı için iki basamaklı bir test önerilir. Birinci basamakta ELIZA veya IFA yöntemi ile antikor tayini, ikinci basamakta ise pozitif sonuçlanan kişilerde doğrulama amacıyla Western Immünblot (WB) yöntemiyle IgM veya IgG testi yapılmaktadır. İlk adım pozitif veya belirsizse (Bazen ‘şüpheli’ olarak da adlandırılır), ikinci adım gerçekleştirilir. Antikorların gelişmesi birkaç hafta sürebilir, bu nedenle hastaların yakın zamanda enfekte olması halinde test sonuçları negatif çıkabilir. Bazı kene kaynaklı hastalıklar veya bazı viral, bakteriyel veya otoimmün hastalıklar da yanlış pozitif test sonuçlarına neden olabilir.

Borrelia spp.’nin kültürü tanıda altın standarttır

Erken dönemde eritema migrans lezyonlarından alınan biyopsi örnekleri, serum, BOS veya sinoviyal sıvı örneklerinde etken üretilebilir. Hastalığın daha geç evrelerinde polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) ile etken saptanabilir. Ancak yüksek duyarlılığa sahip olmasına rağmen bakterinin biyolojik örneklerde yetersiz olması, PCR’ın canlı-ölü bakteri ayırımı yapamaması, yalancı pozitiflikler klinik kullanımı sınırlandırmaktadır.

Hem Amerika Enfeksiyon Hastalıkları Derneği (IDSA) hem de Avrupa Klinik Mikrobiyoloji ve Bulaşıcı Hastalıklar Derneği (ESCMID) kılavuzları, hastalığın nörolojik bulgularının yokluğunda Seroloji Testi yapılmamasını şiddetle önermektedir.

Antikor testleri istenmeden önce kılavuzlarda yayınlanan vaka tanımları dikkate alınmalı ve kılavuzlarda ayrıntılı belirtildiği gibi uygun belirtileri olmayan hastalara Lyme Borrelyozu testi yapılmamalıdır. Uygun olmayan testler sağlık hizmetlerinin ekonomik yükünü artırırken, hastaların doğru teşhis edilmesinde ve dolayısıyla tedavilerinde gecikmelere neden olur.

Direkt mikroskopi, düşük duyarlılık sebebiyle tercih edilmez. Çoğu klinik örnekte az sayıdaki spiroket bulunması nedeniyle tanı için geçerli kriterlerden değildir.  

Tanı için kullanılan diğer testler olan periferik yayma, karanlık alan ve faz kontrast mikroskopisi, CD57+/CD3-NK hücre düzeyleri, idrarda Borrelia PCR, idrar antijen testleri, hücre duvarı olmayan Borrelia türleri için immunfloresan boyama, eklem sıvısında antikor testleri ve lenfosit transformasyon testlerinin de duyarlılık ve özgüllüklerinin düşük olması nedeniyle kullanılması hiçbir klavuz tarafından önerilmemektedir. Dolayısıyla bu testlerin tanı amacıyla kullanılmaları uygun değildir.

Tedavi

Erken dönemde teşhis ve tedavi edilen Lyme hastalığının genellikle antibiyotiklerle başarılı bir şekilde tedavi edildiğini vurgulayan Dr. Öğr. Üyesi Koçer, “En sık kullanılan antibiyotikler arasında doksisiklin, amoksisilin ve sefuroksim gibi ilaçlar bulunur. İlerlemiş vakalarda semptomları hafifletmek ve tedavi etmek için daha uzun süreli antibiyotik tedavileri gerekebilir.

Önleme

Lyme hastalığından korunmanın en etkili yolu kene ısırıklarından kaçınmaktır.  Keneyle temas ettiğinizde kıyafetlerinizi ve vücudunuzu düzenli kontrol ederek kene ısırığı riskini azaltabilirsiniz. Doğa yürüyüşleri ve ormanlık alanlarda zaman geçirirken uzun kollu kıyafetler giymek ve kene kovucu ürünler kullanmak da faydalı olabilir.

Lyme hastalığı, erken teşhis ve tedavi ile genellikle başarıyla yönetilebilen enfeksiyon hastalığıdır. Ancak, hastalığın ciddi komplikasyonlar geliştirebileceğini unutmamak önemlidir. Bu nedenle, kene ısırıklarından kaçınmak ve semptomlarınız varsa hemen bir doktora başvurmak önemlidir

Kaynaklar:

Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Emerging and Zoonotic Infectious Diseases (NCEZID), Division of Vector-Borne Diseases (DVBD) Lyme disease. Tickborne Diseases of the United States. 2020. [Erişim tarihi: 20 Nisan 2024]. https://www.cdc.gov/ticks/tickbornediseases/lyme.html .

Güner ES, Hashimoto N, Takada N, et al. First isolation and characterization of Borrelia burgdorferi sensu lato strains from Ixodes ricinus ticks in Turkey. J Med Microbiol. 2003 Sep;52(Pt 9):807-813.

Johnson BJ, Pilgard MA, Russell TM. Assessment of new culture method for detection of Borrelia species from serum of lyme disease patients. J Clin Microbiol. 2014 Mar;52(3):721-4.

Marques A, Brown MR, Fleisher TA. Natural killer cell counts are not different between patients with post-Lyme disease syndrome and controls. Clin Vaccine Immunol. 2009 Aug;16(8):1249-50.

Aase A, Hajdusek O, Øines Ø, et al. Validate or falsify: Lessons learned from a microscopy method claimed to be useful for detecting Borrelia and Babesia organisms in human blood. Infect Dis (Lond). 2016;48(6):411-9.

Yıldız AB, Çetin E, Pınarlık F, et al. Discrepancy between IDSA and ESGBOR in Lyme disease: Individual participant meta-analysis in Türkiye. Zoonoses Public Health, 2024. https://doi.org/10.1111/zph.13119

Dessau RB, van Dam AP, Fingerle V, et al. To test or not to test? Laboratory support for the diagnosis of Lyme borreliosis: a position paper of ESGBOR, the ESCMID study group for Lyme borreliosis. Clin Microbiol Infect. 2018 Feb;24(2):118-124.

Lantos PM, Rumbaugh J, Bockenstedt LK, et al. Clinical Practice Guidelines by the Infectious Diseases Society of America (IDSA), American Academy of Neurology (AAN), and American College of Rheumatology (ACR): 2020 Guidelines for the Prevention, Diagnosis, and Treatment of Lyme Disease. Arthritis Care Res (Hoboken). 2021 Jan;73(1):1-9.