Nörolojik Rehabilitasyon

Nörolojik rehabilitasyon; periferik ve merkezi sinir sisteminin hasarlanması ile ortaya çıkan patolojilerin bireyde yarattığı olumsuz etkilerini minimum düzeye indirerek maksimum düzeyde fonksiyonellik kazandırmayı ve yaşam kalitesini artırmayı hedefleyen fizyoterapi ve rehabilitasyonun özelleşmiş bir alanıdır.

Nörolojik rehabilitasyon bütün nörolojik kökenli patolojilerin tedavilerinde büyük önem taşır.

Bu patolojilerin genel olarak, inme (SVO), Multiple Sklerozis (MS), Parkinson, Spinal Kord yaralanmaları (SKY), kas hastalıkları, fasiyal paralizisi (Yüz felci) vb. hastalıkların rehabilitasyonu hastalığa, semptomlara ve bireylere özgü olarak değişebilmekte ve uygulanabilmektedir.

Rehabilitasyon uygulamaları genel olarak egzersiz tedavileri, elektro fiziksel ajanlar, kognitif rehabilitasyon, vestibüler rehabilitasyon ve teknolojik gelişmelerdir. Teknolojik gelişmeler rehabilitasyon alanında yeni bir bakış açışı oluşturmuş ve nörolojik hastaların tedavisinde çok yaygın kullanılmaya başlanmıştır.

Nörolojik hastalıklarla teknolojik gelişmeler özellikle denge ve koordinasyon ve yürüme sorunlarında, kas kuvvet kayıplarında, fonksiyonel yetersizliklerde ve bilişsel sorunlarda çok yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. En çok kullanılan yöntemler genel olarak sanal gerçeklik uygulamaları, robot destekli rehabilitasyon uygulamaları, giyilebilir teknolojiler, hareket sensörleri ve tele rehabilitasyon yöntemidir.

Sanal gerçeklik uygulamaları

Sanal gerçeklik uygulamalarında hastanın hareketleri sensörler tarafından algılanır. Bu hareketler sanal çevreye aktarılır ve hasta ile yapay bir ortam arasında etkileşim sağlar.

Sanal gerçeklik hastanın hareketlerine göre değişir ve bu değişimler görsel, işitsel, dokunsal uyaranlarla aktarılır.

Sanal gerçeklikle rehabilitasyon oyun konsolları ile ya da bu iş için özel tasarlanmış sistemlerle yapılabilir. Özellikle yürüme ve denge problemi olan nörolojik hastalıklarda faydalı olduğu bilinmektedir.

Sanal gerçeklik rehabilitasyonunun diğer avantajları ise hastaların motivasyonunu artırma, tedavi sürecini eğlenceli hale getirme ve yaşam kalitesini arttırmaktır. Sanal gerçeklik teknolojisi hastalara farklı ve ilgi çekici görevler sunarak rehabilitasyona daha fazla katılım sağlayabilir.

Robot destekli uygulamalar

Robot destekli uygulamaların nörolojik hastalıklarda hem üst ekstremite hem de alt ekstremite sorunlarında sıkça kullanılmaktadır.

Üst ekstremite sorunlarında daha çok fonksiyonel durumu hedef alırken alt ekstremitede yürüme ve denge sorunlarını hedef almaktadır. Robot destekli uygulamalar kullanılabilirlik açısından rahat, herhangi bir risk içermeyen, motive eden alternatif bir tedavi şekli olması nedeniyle son yıllarda oldukça yaygın biçimde kullanılmaktadır. Literatürde bu konuda nörolojik etkilenimli hastalarda hem kuvvet açısından hem de duyu açısından iyileşmeler olduğu bu iyileşmelerin fonksiyonelliği arttırıp günlük yaşam aktivitelerini kolaylaştırdığı bilinmektedir.

Robotik tedavinin temeli motor öğrenmedir. Motor öğrenme aracılığıyla hastalar uyguladıkları egzersizleri fonksiyonelliğe dönüştürüp, bu fonksiyonellik beynimizde kalıcı hale gelir. Bu, motor öğrenmede aktif katılımla, sık tekrar ile görev odaklı hedeflerle, uygun girdilerle oluşmaktadır. Robot destekli yürüme cihazları yüksek yoğunluklu, tekrarlayan, göreve özgü terapi sağlamaktadır. Ayrıca yürüme hızı ve yürüme kapasitesini geliştirerek motor performansı iyileştirmektedir.

Giyilebilir teknolojiler

Giyilebilir teknolojileri, vücuda yapıştırılabilen, elbise veya aksesuar içine yerleştirilerek taşınabilen elektronik cihazlar olarak tanımlanmaktadır.

Bunlar genel olarak; saat, bileklikler, gözlükler, lensler, tekstil ürünleridir. Nörolojik rahatsızlıkların rehabilitasyonunda üst ekstremitede hareket açığa çıkartmak, doğru hareket paternini açığa çıkartmak, fonksiyonelliği, kaba ve ince motor kontrolü sağlamak gibi yararları bulunmaktadır. Alt ekstremitede ise özellikle doğru yürüme paterni için kasları uyarmak, hareket kontrolü sağlamak gibi yararları bulunmaktadır.

Giyilebilir teknolojiler özellikle Parkinson rehabilitasyonunda hareketi başlatma ve donma şikayetlerinde, inme rehabilitasyonunda doğru hareket paterni açığa çıkartma, Multiple Skleroz rehabilitasyonunda denge parametrelerinde iyileştirici etkili olmaktadır.

Telerehabilitasyon

Telerehabilitasyonun günümüzde deprem, pandemi gibi felaketlerden sonra kullanılabilirliği ve popülerliği artan, uzaktan erişim sağlanarak gerçekleşen sağlık hizmeti olan teletıpın bir parçasıdır. Özellikle ulaşım, maliyet açısından avantajlı olan telerehabilitasyon uzun dönem takiplerinde de faydalı olduğu bilinmektedir.

Nörolojik hastalıkların görülme sıklığı artmasıyla birlikte rehabilitasyon hizmetlerine de talebi artmaktadır.

Artan taleple klasik rehabilitasyonun yanında teknolojiyle birlikte gelişen telerehabilitasyon, nörolojik rehabilitasyon alanına girmiştir. İnmeli hastalarda telerehabilitasyon çalışmalarının sıklıkla hemiparetik üst ekstremite etkilenimi olan hastalarda uygulandığı görülmektedir. Bu hastalarda video oyunları vb. teknolojik imkanların kullanımındaki artışı, rehabilitasyon hizmetlerine erişimi büyük ölçüde kolaylaştırdığı çalışmalarda belirtilmiştir.

Parkinson hasta grubunda da telerehabilitasyon tabanlı üst ekstremite eğitimi literatürde yer almakta olup, telerehabilitasyonun Parkinson hastalığında ince motor becerileri önemli ölçüde artırdığı gösterilmiştir. Bu hastalarda tele-sağlık branşında yaklaşımlarda, yürüme ve postüral kontrol parametreleri çalışılmıştır.

Parkinson, Multipl Skleroz, inme, travmatik beyin hasarı vb. nörolojik etkilenimli hastalarda hem bilişsel durumlarda hem yürüme hem de denge sorunlarında etkili olduğu bilinmektedir. Ayrıca uzun süre devam eden rehabilitasyon için hem maliyet hem de ulaşım yönünden hastalara fırsat tanımaktadır.

Özetle teknoloji temelli rehabilitasyon, fizyoterapi ve rehabilitasyona ihtiyacı olan bütün hasta gruplarında ve sağlığı koruma amaçlı hasta olmayan bireylerde uygulanabilmektedir.