Dispne nedir?

Solunum darlığı olarak da bilinen nefes darlığı (Dispne), solunum rahatsızlığı veya nefes almada zorluk hissini tanımlayan bir belirti durumudur.

Dispne kişinin nefes alıp verme işini rahatsız edici bir his olarak algılamasıdır. Günlük yaşam aktivitelerini ve egzersiz yapma kapasitesini önemli düzeyde olumsuz etkileyen Dispne, akut veya kronik olarak görülebilmektedir.

Akut şiddetlenme Dispne’nin aniden kötüleşmesidir. Kronik Dispne ise nefes darlığının bir aydan daha uzun devam etmesidir. Dispne, Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalıkları’nın (KOAH) en temel şikâyetidir. KOAH ilerledikçe Dispne’nin ciddiyeti ve şiddeti artar. Hastalarda önemli kısıtlılıklara yol açarak yaşam kalitesini azaltır.

Dispne’yi arttıran bazı faktörler sigara içme, hava kirliliği, kötü beslenme, psikolojik stresler, solunum yolu enfeksiyonları ve ilaç tedavilerine uyum göstermez.

Dispne’nin giderilmesinde ilaçlar ve hastalığı azaltmaya, günlük yaşam aktiviteleri esnasında hastaları rahatlatmaya yönelik ilaç dışı yaklaşımlar kullanılmaktadır. İlaç dışı yaklaşımlar ilaçların etkilerini tamamlayıcı etki yapmaktadır. İlaç dışı yaklaşımlar altı başlık altında toplanmaktadır; enerji koruma teknikleri, solunum teknikleri, gevşeme teknikleri, egzersiz eğitimi ve sekresyon (balgam) temizleme yöntemleridir.

1. ENERJİ KORUMA TEKNİKLERİ

Enerji koruma tekniklerinin amacı hastaların günlük yaşam aktivitelerini sürdürürken daha az çaba ve enerji harcamalarıdır. Bu amaçla gün içerisindeki aktivitelerin planlanması, zamanlanması, bazı aktivitelere öncelik verilmesi ve aktiviteler esnasında uygun pozisyonların tercih edilmesi gereklidir.

Bu kapsamda hastalara verilen basit bazı öneriler:

- Zorunlu olmayan aktiviteler ve işleri yapmaktan kaçının.

- Uzun süreli işleri yaparken dinlenme molaları verin.

- Mümkün olduğunca işlerinizi oturarak yapın.

- Ağır eşyaları kaldırırken dizlerinizi bükün.

- Sık kullandığınız ev, mutfak vb. araçları, malzemeleri yüksek raflar yerine belinizin hizasında yerlere yerleştirin.

- Ağır çaba gerektiren işleri daha enerjik olduğunuz sabah saatlerinde yapın.

- Ağır ve güç gerektiren işleri yaparken aile üyelerinden veya arkadaşlarınızdan yardım alın.

- Zor işlerle kolay işleri dönüşümlü olarak yapın.

2. SOLUNUM TEKNİKLERİ

Dispne şikâyeti olan kişilerin “diyafram solunumu” ve “büzük dudak solunumu” yapmayı öğrenmesi gerekir.

Diyafram solunumu temel solunum kası olan diyafragma kasının mekanik olarak etkin bir şekilde çalışmasını sağlamaktadır. Diyafram solunumu yaparken kişi bir elini karın diğer elini göğüs üzerine yerleştirmelidir. Daha sonra karın üzerindeki eli dışa hareket ettirecek şekilde yavaşça, burundan iki saniye süre ile nefes alınmalıdır. Alınan nefes yine yavaşça dudaklar dört saniye süre ile dışarı verilmelidir.

Büzük dudak solunumu yapmak için yavaşça, burundan iki saniye süre ile nefes alınmalı ve daha sonra ıslık çalar gibi dudaklar büzülerek alınan nefes yine yavaşça dört saniye süre ile dışarı verilmelidir. Nefes verirken kişi kendisini zorlamamalıdır. Ağır aktiviteleri yaparken ve yürüyüş esnasında büzük dudak solunumu yapmak nefes darlığını azaltmaktadır. Bahsedilen iki solunum yöntemini günde üç kez 15 dakika uygulamak Dispne’yi gidermede ve hastaların fiziksel kapasitelerini artırmada yararlı olmaktadır.

3. GEVŞEME TEKNİKLERİ

Bu teknikler özellikle psikolojik strese girdiklerinde Dispne yaşayan hastalar için yararlıdır. İlerleyici kas gevşemesi, doğru solunum, yoga ve meditasyon gibi gevşemeye katkı veren yöntemleri alanında deneyimli fizyoterapistlerden öğrenmek yararlı olmaktadır.

4. EGZERSİZ EĞİTİMİ

Fizyoterapistler gözetiminde hastaların ihtiyaçlarına göre çizilen uygun egzersiz programları hastaların fiziksel performanslarını artırarak, günlük yaşam aktiviteleri esnasında Dispne’yi azaltmaktadır. Egzersiz aynı zamanda psikolojik gerginlik ve yorgunluğu da azaltır.

5. BESLENME STRATEJİLERİ

Alınan enerji ile harcanan enerjiyi dengeleyen yeterli ve dengeli bir beslenme KOAH tedavisinde çok önemlidir. Besinlerle alınan enerji harcama az olduğunda kilo kaybı; fazla olduğunda obezite ortaya çıkmaktadır. Her iki durum da hastalık ve Dispne gibi hastalık semptomlarını kötüleştirmektedir.

6. BALGAM TEMİZLEME YÖNTEMLERİ

Göğüs fizyoterapisi verimli öksürmenin öğretilmesi ve nemlendirme gibi özel yöntemlerle hava yollarının balgamdan temizlenmesi ve hava yolu açıklığının sürdürülmesi Dispne’yi azaltmaktadır.

Günlük yaşam aktivitelerini sürdürürken nefes darlığı ortaya çıktığında bazı pozisyonlar hastaların bu şikayetinin giderilmesini kolaylaştırmaktadır. Bu pozisyonlar Dispne rahatlatıcı pozisyonlar olarak bilinmekte ve fizyoterapistler tarafından öğretilmektedir. Bu özel pozisyonlar uygulandığında diyaframın en uygun düzeyde kullanımı gerçekleşmekte, omuzlar, kollar ve üst göğsün gevşemesi sağlanmaktadır. Dispne giderici pozisyonlar yan yatış, oturma ve ayakta durma farklı vücut pozisyonlarına adapte edilebilmektedir. Yüksek yan yatış, öne eğilerek uzun oturma, ayakta dururken sırtını duvara yaslama bu pozisyonlara örnektir.